برخی پدیده‌های اجتماعی به محض ورود به زندگی ما چنان جایگاهی پیدا می‌کنند که دیگر تغییر آنها ممکن نیست. اینترنت نیز یکی از همین پدیده‌هاست که تمام زندگی ما را در هر جایگاه، هر مکان و هر سنی فرا گرفته است.
آیا زندگی نوجوان امروزی بدون اینترنت ممکن است؟
نزدیک به یک چهارم کاربران اینترنت در ایران اعتیاد به اینترنت دارند و این میزان بین سنین 15 تا 18 تا سال در مقایسه با سایرین بیشتر است و لذا با توجه به عواقبی که اینترنت برای فرد دارد، مثل تغییر دادن سبک زندگی به منظور صرف زمان بیشتردر اینترنت، کاهش عمومی فعالیت بدنی، بی توجهی به سلامت خود در نتیجه کار با آن، اجتناب از فعالیت‌های مهم زندگی، کاهش روابط اجتماعی، نادیده گرفتن خانواده و دوستان، مشکلات مالی ناشی از هزینه‌های استفاده از اینترنت، مشکلات تحصیلی و غیره، به به نظر می‌رسد لازم است مسأله اعتماد به اینترنت و ابعاد آن مورد بررسی دقیق قرار گیرد.
در حال حاضر بخش عظیمی از اوقات فراغت نوجوانان همچون تماشای فیلم و سریال آنلاین، گوش دادن به موسیقی، بازی‌های آنلاین، وبگردی، حضور در شبکه‌های مجازی مانند اینستاگرام، فیس بوک و توییتر و ... وابسته به اینترنت است. در کنار اینها باید به مواردی همچون دستیابی به اطلاعات درسی و ورزشی، کلاس‌های آنلاین آموزشی را نیز اضافه کرد که وابستگی آنان به این فضا را دوچندان می‌سازد.
به عقیده اغلب روانشناسان نوجوانی مهم‌ترین دوره زندگی هر فردی محسوب می‌شود زیرا نخستین تجارب زندگی در این دوران رخ می‌دهد، آینده نگری، استقلال، انقلابی‌گری و شورش، میل به خودابرازی، عشق، پذیرش خویش، رابطه جنسی، تلاش برای ورود به دنیای بزرگسالان و حضور در اجتماع، تحصیل و شغل آینده و شکل‌گیری و تثبیت هویت در این دوران اتفاق می‌افتد. در این میان اینترنت با تاثیرگذاری بر روی افکار عمومی، ترندسازی‌ها و فراهم ساختن امکاناتی که پیش از این نیازمند حضور افراد در مکان و هزینه انرژی و وقت بود مهم‌ترین عامل اثرگذار است. در چنین شرایطی آیا زندگی نوجوانان بدون اینترنت ممکن است؟
امروزه اینترنت در شکل دهی به فرهنگ، هویت و باورها و ارزش‌های اجتماعی یک عنصر بسیار مهم و نقش آفرین است. به تعبیر گیدنز در گذشته هویت افراد و روابطشان با دیگران وابسته به فضای مادی‌ای بود که در آن زندگی می‌کردند و مکان عنصری تعیین کننده بود. اما در حال حاضر به‌واسطه ظهور تکنولوژی‌های نوین اطلاعاتی و ارتباطی، محدودیتهای زمان و مکان از بین رفته و فرد دیگر به مکان محلی و بومی خود وابسته نیست از این رو اینترنت با ازجاکندگی زمان و مکان امکان تعامل را در هر فضا و هر زمانی برای افراد به وجود آورده است.
اینترنت لازمه زندگی دنیای امروز
از پیامدهای مثبت اینترنت می‌توان به بهبود وضعیت تحصیلی و آموزشی آنان اشاره کرد. این روزها کلاس‌های آموزشی آنلاین بسیاری برای نوجوانان تدارک دیده می‌شود که آنها می‌توانند از این طریق عقب ماندگی‌های درسی خود را جبران کنند به ویژه نوجوانانی که به دلایل مختلف همچون بیماری و ... ممکن است چند روزی را از فضای درس دور بمانند. علاوه برآن با استفاده از اینترنت امکان همفکری و همکاری‌های گروهی دانش‌آموزان نیز در خارج از مدرسه برای آنان فراهم می‌شود. آموزگاران با استفاده از فضای مجازی تکالیف و وظایف دانش‌آموزان را به اشتراک می‌گذارند و از این طریق زمینه مناسبی برای ارتباط والدین پرمشغله با مسئولین مدارس فراهم شده است.
همچنین نوجوانان می‌توانند با استفاده از این فضا به راحتی از فستیوال‌ها، جشنواره‌های علمی، کارگاه‌های درسی، تربیتی، هنری و ورزشی با خبر شوند و در کنار همه اینها باید فضای بی نهایت جست و جو در اینترنت را نیز افزود که با استفاده از آن افراد می‌توانند در کمترین مدت پاسخ سؤالات خویش را بیابند.
روی دیگر سکه اینترنت
نوجوانان امروز خواه در مدرسه، خواه در خانه و یا در مسیر حرکت در محاصره رسـانه هـای دیجیتـالی چون کامپیوتر، اینترنت، بازی‌های ویـدئویی، تلفـن همـراه و دیگـر وسـایل ارتبـاطی هسـتند. مـارک برنسکی نویسنده و طراح بازی‌های رایانهای، کودکان و نوجوانان امروز را فرزندان رسانه دیجیتال می‌نامد. آنها در دنیای دیجیتال متولد شده و کل زندگیشان را احاطه کرده است. در مقایسه با والدین آنها، که از کودکی با دنیای دیجیتال آشنا نبوده اند، این فرزندان دیجیتال از اوائل زندگی، خـود را با تکنولوژی انطباق داده، نیازی به راهنمـای آموزشـی جهـت اسـتفاده از تلفـن همـراه یـا دوربـین دیجیتال ندارند و بدون گوگل و ویکی پدیا هیچ مفهومی از زندگی ندارند.
مهم‌ترین آسیب وابستگی نوجوانان به اینترنت به خطر افتادن سلامت روانی کودکان و نوجوانان است؛ وابستگی نوجوانان به ایننترنت کم تحرکی و کم کاری آنان را به همراه دارد. امروزه بسیاری از والدین مجبورند برای جلوگیری از چاقی فرزندان و در پی آن مبتلا شدن به انواع بیماری‌ها همچون مشکلات قلبی و عروقی در بزرگسالی، پوکی استخوان، مشکلات تنفسی و کلیوی و ... برای آنان کلاس‌های ورزشی مختلفی را تدارک ببینند این در حالی است که تا همین 10 سال پیش به ندرت نوجوانی مشاهده می‌شود که از اضافه وزن رنج ببرد.
وابستگی به فضای مجازی کودکان و نوجوانان را از جمع‌های دوستانه، بازی‌های گروهی و فعالیت‌های جمعی مناسب سن آنان جدا کرده و کم کم سر و کله افسردگی، انزوا، ترس از صحبت کردن و حضور در جمع، ناتوانی در برقرای ارتباط با همسالات، اضطراب، پرخاشگری و عدم عزت نفس در آنها پیدا می‌شود. ارتباطات اجتماعی از طریق اینترنت ضعیف‌تر از ارتباط‌های واقعی است و در دراز مدت به انزوای اجتماعی، افسردگی و به مخاطره افتادن سلامت روان افراد می‌انجامد. نوجوانان وابسته به اینترنت هرگز نمی‌تواننددر فضای واقعی، همانند فضای مجازی خود را ابراز کنند از این رو در بزرگسالی دچار مشکل در برقراری ارتباطات شغلی، اجتماعی و عاطفی می‌شوند.
کسی که در روابط واقعی بین فردی توفیق چندانی نداشته، اکنون از طریق وب ها قادر می‌شود بدون آنکه چهره خود را بر ملأ کند و هویت خود را بگوید روابط گسترده‌ای را برقرار و احساساتی ازخویش بروز دهد که این امر منجر به ایجاد توهم صمیمیت می‌شود و وقتی واقعیت خارج در دنیای واقعی و نه مجازی اینترنت محدودیتهای خود را نشان می‌دهد، واکنش‌های ناامیدانه ای را در فرد ایجاد می‌کند.
از سوی دیگر این افراد با والدین و خانواده خویش کمتر وقت می‌گذرانند که برای آنان کاهش اهمیت خانواده و گسسته شدن پیوندهای خویشاوندی را به همراه دارد. از این رو افراد با کاهش احساس تعلق جمعی و احساس پذیرش اجتماعی و افزایش احساس انزوا و تنهایی مواجه می شوند.
در کنار موارد یاد شده باید نامحدود بودن فضای وب و امکان دستیابی به انواع صفحات غیر قانونی و مبتذل اشاره کرد که می‌توان گفت مخرب‌ترین تأثیر اینترنت محسوب می‌شود. اعتیاد نوجوانان به پورنوگرافی که برای آنان به سرعت اتفاق می‌افتد افتادن در دام ابتذال، سوء استفاده‌های جنسی، ابتلا به انواع انحرافات و ... را نیز به همراه دارد.
پرخاشگری نیز یکی دیگر از تلعات دامنگیر اینترنت است که به وفور در میان نوجوانان مشاهده می‌شود. نوجوانی که در یک بازی رایانهای دائم در حال کشتن افراد است، با روحیه پرخاشگر بزرگ می‌شود. بسیاری از این بازی‌ها به رفتار خشونت آمیز، افزایش ترس و افزایش رفتار ضد اجتماعی و پرخاشگری آنها می‌انجامند.
محدود کردن دسترسی نوجوانان به وب راهکار نیست
این نکته را نیز نباید از یاد برد که فضای مجازی، فضایی است که در عین داشـتن تهدیـدهـا و محدودیت‌ها، می‌تواند فرصتها و قابلیتهای زیادی را نیز همراه داشته باشد. سیاستگذاران باید در درجه اول نیازهای جوانان را به خوبی شناسایی و در درجه دوم این فضا را به درسـتی مـدیریت کنند و به سمت تولید محتوای مناسب و سالم در قالبهای جذاب و متناسب با ذائقه جوانان بروند. تا زمانی که به لحاظ فرهنگی، اقدامی عملی صورت نگرفته و برنامه ریـزی مـدونی بـرای اوقـات فراغـت جوانان وجود ندارد، نباید انتظار داشت که جوانان از تهدیدهای مربوط به استفاده از تکنولـوژیهـای جدید مصون بمانند. در نتیجه در این بین سه امر ضروری است: شناخت نیازهـای جوانـان، آگـاه سازی آنان، تدبیر و برنامه ریزی صحیح برای اوقات فراغت آنها.
با توجه به آنچه که در خصوص مزایا و معایب اینترنت برای نوجوانان برشمرده شد، مدارس و مراکز آموزشی باید فضاهایی را فراهم سازند تا فارغ از فضای مجازی و به دور از دنیای اینترنت، تفریحات و اوقات فراغت سالم و سازنده‌تری را در اختیار نوجوانان قرار دهد. نوجوانان می‌توانند فضای خالی خود را در کتابخانه‌ها، کانون‌های پرورش فکری، محل‌های فرهنگی همچون فرهنگسراها، آموزشگاه‌های فرهنگی و هنری و ... سپری کنند و همه اینها در حالی است که هزینه حضور در این مکان‌ها کاهش یابد و سهولت شرکت در آنها برای همگان فراهم شود در غیر این صورت فضای وب با کمترین هزینه‌ای و دسترسی آسان همچنان بیشترین جذابیت را برای نوجوانان خواهد داشت.
لازم است همچنین باشگاه‌های فرهنگی ورزشی محلی، خانه‌های کودک و نوجوان، گروه‌ها و تشکل‌های دانش‌آموزی و فعالیت‌های فوق‌برنامه مدارس نیز موردتوجه خانواده‌ها و مسئولین قرارگرفته و ضمن فراهم ساختن فضایی امن برای آنان محیطی خلاق، پویا و شاد را ایجاد سازد.
